به گزارش گروه فرهنگی قدس‌آنلاین، «تقریب مذاهب اسلامی» یا «وحدت اسلامی»؛ از ظاهر الفاظ و خاستگاه معرفتی هر کدام که بگذریم، دغدغه نهفته در پس آن‌ها، یکی از مهم‌ترین رویکردهای جهان اسلام در دوره معاصر است. اهمیت این موضوع و کنار گذاشتن اختلافات مذهبی از زمانی بیشتر مورد توجه اندیشمندان و رهبران دینی امت اسلام واقع شد که اشغال سرزمین فلسطین، نگاه مسلمانان را به خود جلب کرد. نخستین نمود این دغدغه‌ها تشکیل «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه» در قاهره، به همت و همراهی علمای شیعه و سنی است که این روزها مصادف با سالگرد تشکیل آن است.

■ رفع تهمت از عقاید شیعی

اساسنامه دارالتقریب در سال ۱۳۶۶ قمری در قاهره توسط شخصی به نام شیخ محمدتقی قمی نوشته شد. وی از اساتید و فضلای قم بود و تقریب مذاهب را وظیفه خود می‌دانست، به همین منظور به مصر رفت تا با علمای الازهر در این زمینه رایزنی کند. او که به اخلاق حسنه و صبوری‌اش شناخته می‌شد، با ایجاد ارتباط با شخصیت‌های تراز اول دانشگاه الازهر، زمینه تشکیل دارالتقریب را فراهم ساخت. طرح راه‌اندازی دارالتقریب مورد استقبال بسیاری از علمای مصر واقع شد.

شیخ محمدتقی قمی در نخستین سخنرانی خود، انگیزه‌اش از تشکیل دارالتقریب را این گونه عنوان کرد که یک پنجم مسلمین شیعه‌اند و شیعه دارای معارف و معالم ارزشمندی است که متأسفانه عامه مسلمین با چند تهمت بی اساس، از دسترسی به این معارف و استفاده از آن‌ها محروم شده‌اند. یکی از این تهمت‌ها این است که شیعیان به این دلیل به مُهر سجده می‌کنند که خاک را خدا می‌دانند و تربت امام حسین(ع) را می‌پرستند! تهمت دیگر اینکه شیعیان هنگام سلام دست خود را بالا می‌برند و می‌گویند: خان الامین؛ یعنی شیعیان معتقدند که خداوند در نظر داشت امیرالمؤمنین را به نبوت برگزیند؛ اما جبرئیل امین در ارسال وحی خیانت کرد و وحی را به پیامبر(ص) نازل کرد!

شیخ محمدتقی قمی پس از بیان این مطالب می‌گوید: با این تهمت‌ها و بهانه‌ها، جامعه اسلامی از دسترسی به معارف اهل بیت(ع) محروم شده است. بیایید کاری کنیم که این تعصبات جاهلانه دور شود. امروز اسلام برای مقابله با دشمنان نیاز دارد که گروه‌ها و فرقه‌های مختلف بر مشترکاتی که دارند تکیه کنند.

■ شیخ شلتوت و سه اقدام اساسی

در نتیجه فعالیت‌های شیخ محمدتقی قمی، نهضت دارالتقریب آغاز شد که مورد تأیید بسیاری از علمای شیعه همچون مرحوم شیخ مرتضی آل یاسین، مرحوم شیخ محمدحسین کاشف الغطا، مرحوم شرف الدین در لبنان و مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی در ایران قرار گرفت. حمایت‌های آیت‌الله بروجردی، با توجه به مرجعیت عامه ایشان، متفاوت از دیگران و بسیار مؤثرتر بود. آیت‌الله بروجردی پس از آشنایی با مسئله تقریب و شناخت اهداف صحیح آن، به تأیید آن پرداخت که موجب آغاز نهضتی بزرگ در زمینه تقریب شد که پیش از آن سابقه نداشت. زعیم حوزه‌های علمیه شیعه ابتدا با شیخ مجید سلیم، رئیس دانشگاه الازهر، در حد نامه‌نگاری و پیغام دادن رابطه برقرار کرد، حاصل این مراودات، سفارش شیخ مجید سلیم به چاپ کتاب «مجمع البیان» طبرسی در دانشگاه الازهر بود.

پس از درگذشت شیخ مجید سلیم، شیخ محمود شلتوت به ریاست دانشگاه الازهر منصوب شد. آیت‌الله العظمی بروجردی به نامه‌نگاری پرداخت. این ارتباط موجب علاقه‌مندی شیخ شلتوت به مسئله تقریب شد.

شیخ شلتوت در آغاز راه برای محکم کردن بنای تقریب در مصر سه اقدام مهم انجام داد: 

تأسیس کرسی فقه شیعه: ایشان برای فقه شیعه، در دانشگاه الازهر کرسی تدریس با عنوان فقه مقارن اختصاص داد.

استفاده از احکام شیعه در قانون مدنی مصر: ایشان بعضی از قوانین و احکام شیعه را بویژه در باب ارث که توسط شیخ مجید سلیم چاپ شده بود، در قانون مدنی مصر وارد کرد و بصراحت به آیت‌الله بروجردی نوشت که احکام شیعه از احکام تسنن بسیار قوی‌تر است. 

صدور فتوای تاریخی جواز عمل به مذهب تشیع: شیخ شلتوت در پاسخ به استفتایی، به جواز تبعیت از مذهب اهل بیت(ع) فتوا داد. اهمیت این فتوا به این بود که تا آن هنگام، شیعه کافر و مشرک شمرده می‌شد؛ اما اکنون بزرگ‌ترین شخصیت اهل تسنن، عمل به فقه جعفری را مجاز اعلام می‌کرد. شیخ شلتوت در این فتوا اظهارکرد: هیچ دلیلی ندارد که تعصب به خرج دهیم و اجتهاد را به چهار خلیفه اهل تسنن منحصر کنیم؛ آنچه ما به دنبال آن هستیم، عمل به قرآن و سنت پیامبر(ص) است؛ سنت پیامبری که مبین قرآن است. بنابراین، هر طریقی که ما را به سنت پیامبر(ص) رهنمون شود، برای ما حجت است و به آن عمل می‌کنیم و لازم نیست که حتماً از طریق احمد حنبل یا ابوحنیفه باشد.

■  آخرین دغدغه‌های تقریبی آیت‌الله بروجردی

آیت‌الله سیدمحمدجواد علوی بروجردی با اشاره به جایگاه آیت‌الله العظمی بروجردی در تحکیم وحدت و تقریب مذاهب اسلامی می‌گوید: آیت‌الله بروجردی برای تبیین حقانیت مکتب اهل بیت(ع) می‌فرمود: قرآن کتاب اسلام است و برای تبیین آن به سنت پیامبر(ص) نیاز داریم؛ اما این سنت را چگونه به دست آوریم؟ ایشان در مقدمه «جامع احادیث الشیعه» دو طریق برای دسترسی به سنت پیامبر(ص) معرفی می‌کنند که یکی صریح است و یکی مضمن. راه اول استناد به حدیث ثقلین است و طبق نظر آیت‌الله، این حدیث دلیل حجیت سخن اهل بیت(ع) است.

بنابراین اهل تسنن، به موجب این روایت، که بین خودشان هم متواتر است، ملزم هستند سنت و روش پیامبر(ص) را از طریق اهل بیت(ع) بگیرند.

مؤلف کتاب «مبانی نظری تقریب از دیدگاه مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی» به اهمیت توجه ویژه زعیم حوزه‌های علمیه به تقریب اشاره کرده و می‌گوید: آقای محمد مدنی که در آن زمان در دایره قضایی مصر بود، در نامه‌ای به مرحوم شیخ محمدتقی قمی نوشت: ما می‌خواهیم کتابی تألیف کنیم که در کنار روایات عامه، روایات اهل بیت(ع) را هم داشته باشد و متفق بین عامه و خاصه باشد. این مسئله، همان نظر آیت‌الله بروجردی بود.

وی با بیان اینکه باید زیبایی‌های مکتب اهل بیت(ع) را به مردم معرفی کنیم، اظهار می‌کند: باید کاری کنیم که وقتی یک جوان غیرشیعه، مسیحی یا یهودی، از طریق شبکه‌های مختلف اینترنت به دنبال معارف الهی است، از معارف شیعی محروم نشود. روا نیست که نهج البلاغه و صحیفه سجادیه را از او بگیریم. وی تأکید می‌کند: این همان رویه‌ای است که مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی به آن توجه داشت.

علوی بروجردی می‌افزاید: پدر من نقل می‌کرد که آیت الله بروجردی یک شب قبل از وفات گفت: «آقای شیخ محمدتقی که می‌خواست به مصر برود، رفت یا نه»؟ گفتند: «ایشان می‌خواست خدمت شما برسد تا شما نامه‌ای برای شیخ محمود شلتوت بنویسید. منتظر ماندند تا کسالت شما بهتر شود». آیت‌الله بروجردی فرمود: «من می‌خواستم ایشان را ببینم و نامه‌ای برای شیخ شلتوت بنویسم و بگویم که در روابط سیاسی بین ایران و مصر خللی پیدا شده است و از ایشان بخواهم که این مشکل را برطرف کنند تا در حرکت تقریب اختلالی پیدا نشود. من بعید می‌دانم که حالم خوب شود. حاج شیخ محمدتقی این کار را بکند». ایشان حتی در بستر مرگ هم این گونه اهمیت این کار را عنوان می‌کرد. بعد از مرحوم آیت الله بروجردی، از تقریب حمایت نشد. بعد از انقلاب که روابط ایران و مصر قطع شد، جمعیت تقریب از هم پاشید و مرکزیت اهل تسنن از مصر به مدینه منتقل شد و به دست وهابی‌ها افتاد.

آیت‌الله علوی بروجردی با بیان اینکه امروزه شعاع مرجعیت شیعه بسیار گسترده شده، اظهار می‌کند: اگر در زمان آیت‌الله بروجردی، گستره مرجعیت تا مصر پیش می‌رفت، امروز بسیار گسترده‌تر است، خودمان را محدود نکنیم. خیال نکنیم که در گوشه‌ای نشسته‌ایم و آنچه ما اراده می‌کنیم انجام می‌شود. دنیا دنیای فکر و ارتباطات و عرصه تبلیغ است. باید معارف اهل بیت(ع) را عرضه کنیم. اگر امروز کوتاه بیاییم، برای ما گران تمام می‌شود. بهوش باشیم و از شرایط گذشته درس بگیریم. آنچه امروز حرف اول را می‌زند نحوه عرضه معارف الهی است. این کار به سلیقه‌های خوب نیاز دارد تا با روش‌ها و سلایق نو و زیبا، معارف اسلام و اهل بیت(ع) را به دنیا عرضه کنیم.

انتهای پیام/